مقصد الاقبال سلطانیه (کتاب)«مقصد الاقبال و مرصد الآمال خاقانیه»، کتابی است به فارسی نوشته سید اصیل الدین عبدالله واعظ در شرح مزارات دانشمندان و اهل فضل مدفون در شهرهای قلمرو زبان فارسی در دوره حکومت تیموریان. این کتاب در سال ۸۶۴ ق. تصنیف شده است. ۱ - ساختار کتابکتاب حاضر، مشتمل بر فهرست مطالب، پیش گفتار محقق؛ نجیب مایل هروی، متن کتاب که مشتمل بر مقدمه مولف و سه باب است، تعلیقه بر مقصد الاقبال یا رساله دوم مزارات هرات از عبیدالله بن ابوسعید هروی و نیز حواشی و تعلیقات محقق می‌باشد. ۲ - گزارش محتوااز انبوه کتاب‌هایی که در دوره تیموریان هرات تالیف شده، یکی همین «مقصد الاقبال و مرصد الآمال خاقانیه» است که به اشارت سلطان ابوسعید گورکانی- که به عرفا و صوفیان وقت اخلاص زیادی داشته- تدوین یافته است. این کتاب، پس از مقدمه، به ترجمه سید عبدالله معاویه آغاز و به ترجمه مولانازاده طفلکانی ختم می‌شود و دویست و نه تن از علما و مشایخ و دراویش هروی را می‌ستاید. این کتاب هر چند برای سلطان ابوسعید فراهم شده؛ اما مصنف آن را برای همگان نوشته و چندان به عبارت آرایی آن نپرداخته تا خواص و عوام از آن بهره برند و از حیث پختگی کلام و متانت عبارت و امتیازات دیگر به «نفحات الانس» جامی می‌رسد و نه به «تذکرة الاولیا» ی عطار نیشابوری. ولی به هر حال فهرست مرتبی است از اسامی بزرگان و مشایخ هروی که مصنف به قدر توان فراهم آورده است. باب نخست کتاب به یادکرد مراقد جمعی از اکابر اولیاء که در هرات و توابع آن مدفونند اختصاص یافته است. باب دوم، به معرفی جماعتی که درون قبة الاسلام هرات مدفونند و به اسم و لقب شهرت دارند، اختصاص یافته است. باب سوم، به ذکر جماعتی از اولیاء که بعد از وفات امیر تیمور گورکان در هرات درگذشته‌اند، اختصاص یافته است. هر چند برخی مطالبی که در این کتاب آمده، از نگاه دانش امروز بعید می‌نماید، اما تا آن جا که می‌دانیم این قبیل مطالب در بیشتر کتاب‌های متصوفه آمده است. ۳ - ویژگی‌های کتاباین کتاب برای آشنایی با تاریخ هرات و شناسایی هرات از نگاه جغرافیایی و نیز از جهت رجال شناسی کتابی سودمند است. همچنین در این کتاب از تعدادی باغ‌ها در هرات نام برده شده و جای آن‌ها مشخص شده که امروزه اثری از آن‌ها در میان نیست و چنان چه این کتاب در دسترس ما قرار نمی‌گرفت، شناسایی آن اماکن برای ما دشوار می‌شد. ۴ - وضعیت کتابتعلیقه و تکمله‌ها بر «مقصد الاقبال» در سال ۱۱۹۸ ق. عبیدالله بن ابوسعید هروی بر مقصدالاقبال تعلیقی نگاشت و ضمن آن، مشایخ و عارفانی را که در هرات تا قرن ۱۲ ق. مدفون شده‌اند، معرفی کرد. مصادر او علاوه بر نفحات الانس جامی و رشحات صفی علی و حبیب السیر خوند میر، وسیلة الشفاعات بوده است. در این رساله عبیدالله هروی از عرفایی که حدود سه قرن و نیم پس از تصنیف مقصدالاقبال در هرات درگذشته‌اند، یاد می‌کند. هشتاد و اندی سال، پس از تالیف مقصدالاقبال، ابن عبدالحمید نامی مقصد الاقبال را به دست آورده، عینا و گاه بعضی عبارات مقصد را تغییر داده و برخی داستان‌های خرافی بدان افزوده و چند تن از شیوخ و عرفا را که در طول همین هشتاد سال ظهور کرده‌اند، بدان افزوده است و آن را به خود نسبت داده و هرگز از اصیل الدین واعظ، یاد نکرده است. وی کتاب خویش را وسیلة الشفاعات نام نهاده است. ملا محمدصدیق هروی نیز در سال ۱۳۵۰ ق. به تعداد سی و پنج تن از مشایخی که خلق و خوی عرفانی داشتند، دست یافته و نام آن‌ها را به عنوان تکمله بر تعلیقه مقصد الاقبال افزوده است. نسخه حاضر، مشتمل بر پاورقی‌های محقق و نیز حواشی و تعلیقات وی و فهرست اعلام و اماکن می‌باشد. [۲]
معرفی کتاب، رساله مزارات هرات، نسیم بخارا، آذر و دی ۱۳۸۶، ش ۵، ص۴۲- ۴۵.
۵ - منابع مقاله۱- آقا بزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه. ۲- مقدمه محقق. ۳- معرفی کتاب، رساله مزارات هرات، نسیم بخارا، آذر و دی ۱۳۸۶، ش ۵. ۴- سایت راسخون، ۷/ ۱۰/ ۸۹. ۶ - پانویس
۷ - منبعنرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |